Bu yazımızdaki konumuz; kimi otomobillerin bagajlarında rastlayabileceğimiz bas hoparlör kabinleridir .Bas hoparlör kabinleri suntadan , ağaçtan , plexiglass vb. bir malzemeden imal edilebileceği gibi günümüzde en yaygın kullanım MDF dir. Kimi zaman boyutları oldukça büyük olabilen bu kabinlere neden ihtiyaç vardır diye soranlara ve bu konuda bilgi edinmek isteyen arkadaşlara hazırlanmıştır bu yazımız. Daha önce arabasında ki bir sisteme hiç bas hoparlör ekletmeyen bir kişi, sisteme bas hoparlör eklenince ne gibi değişiklikler olduğunu bilebilir sanırım. Bu arada hoparlörünüzün parametrelerinin ne olduğunu bilmenizde fayda var. Çünkü o değerleri bildiğiniz de hoparlörünüzden ne bulup bulamayacağınızı anlayabiliyorsunuz. Artık bir bas hoparlör almaya karar verdiyseniz yada kabinsiz bir hoparlörünüz varsa; bir montajcıya gittiğiniz de karşınıza çıkacak seçeneklerin ve bu seçeneklerin ne işe yaradığından bahsedelim. Bir bas hoparlörünü otomobilde çalıştırmanın 4 ana yolu vardır. Aşağıda belirtilen şekillerin dışında da bir takım yollar varsa da en yaygın olanları aşağıdakilerdir.
a) Free Air
b) Kapalı Kutu
c) Portlu ( Bass Reflex ) Kutu
d) Band-Pass Kutu
a)Free air
Free air kelime manasıyla serbest hava anlamına geliyor.Free air şekil aslında en çok karıştırılan kavramlardan biridir otomobil müziğinde , çünkü free air iki şekilde de olabilir.
Bunlardan birincisi free air çalışmak üzere imal edilmiş bir hoparlörü herhangi bir kutu yapmadan , ya da daha doğrusu otomobil bagaj litresinin tamamını bir kutu gibi kullanır şekilde çalıştırmaktır.Bu şekilde imal edilmiş bas hoparlörlerin genel özelliği kutuda çalışanlara göre sert bir süspansiyona sahip olmalarıdır.Bu sert süspansiyonun avantajı, hoparlörün kontrolünün, kutu büyük olsa da daha zor kaybolması ; dezavantajı ise bas hoparlörün daha yüksek frekansları okuyan ve belki de güçlü bir midbass haline gelmesidir.
İkinci şekil ise kutuda çalışmak üzere imal edilmiş bas hoparlörü free air tarzında kullanmaktır.Bas hoparlör çok büyük bir kapalı kutuda çalışıyor olacaktır bu montaj şekliyle .Ses karekteristiği açısından çok bozuk bir görüntü vermez fakat alabileceği güç en az katılımına düşer ve sonuç itibariyle mekanik limitlerine çok çabuk ulaşır.
Free air , bir bas hoparlörü çalıştırmanın en kolay yöntemidir.Günümüzde beklentilerin değişmesiyle beraber popülerliğini yitirmeye başlayan bir şekildir.Eğer tercih edilecekse , en çok dikkat edilmesi gereken unsur , bas diyaframı ile mıknatısın bulunduğu bagaj bölümünün birbirinden hava geçirmeyecek şekilde ayrılma gerekliliğidir.
b)Kapalı kutu
Kapalı bas kutuları populerliği giderek artan ve ses karekteristiği olarak en düzgün kutu şeklidir.
Avantajları : İmal ediliş kolaylığı , kutunun diğer dizaynlara göre daha ufak olması , hoparlör parametre bozukluklarının ses üzerinde daha az etkili olması , daha güçlü amplifikatörlerle kullanılabilmesi, ses sinyalini diğer dizaynlara göre çok daha az geciktirmesi.
Dezavantajları : Portlu ( Bass Reflex ) ve Band Pass kutulara göre daha verimsiz olması ve midrange seslerin portlu kutuya uygun bir woofera göre daha az çıkmasıdır.
Bunların pratik hayattaki anlamı ise şudur ; eğer otomobilinizde çok yer kaybetmeden bir kutulu bas hoparlör kullanacaksanız , bas hoparlörün şiddetinden çok müzikal kalitesi sizin için önemliyse ve en önemlisi bas hoparlörünüz bu tarz bir montaj şekline uygunsa kapalı kutu sizin isteklerinize tam manasıyla cevap verecektir.
Bir bas hoparlörün kapalı kutuya uygun olduğunu anlamanın pratik bir yöntemi vardır:
- EBP = Fs / Qes .
- EBP : Efficiency Bandwidth Product ya da Verimlilik Band Genişliği Üretimi
- Fs : Hoparlör rezonans Frekansı
- Qes : Hoparlör Elektrik Q'su
- EBP 40 ve aşağısında olduğunda hoparlör kapalı kutuya , 40 - 50 arasında hem portlu hem kapalı kutuya , 50 üzerinde sadece portlu kutuya uygundur .
Bunun dışında uzun bir ses bobini ve yüksek bir Xmax kapalı kutu gerekliliklerindendir.
c)Portlu (Bass reflex) kutu
Portlu kutular günümüzde en yaygın kutu şekilleridir. Sadece otomobil müziğinde değil sahne seslendirmesinde, diskoteklerde, evlerde en çok rastlanılan bas hoparlör kutu şekli budur.
Otomobil müziğinde kullanımının avantajları da dezavantajları da vardır.
Avantajları : İyi bir midrange ve bas ses performansı , diyafram daha az oynadığı için daha az distorsiyon, daha çok verimlilik ve daha ucuz bütçe.
Dezavantajları : Daha komplex bir dizayn ve yapım zorluğu , kutu rezonans frekansı ( Fb ) aşağısında diyafram kontrolü zayıflığı , daha çok sinyal gecikmesi ( Group Delay veya Phase Shift ) .
Bunları daha pratik bir dille anlatırsak , portlu kutularda çalışan bas hoparlörler şunu yaparlar; bir bas hoparlörün ses vermesini sağlayan bir diyaframı ve bu diyaframın hem ön hem de arka bölümü vardır. Diyaframın ön ve arka bölümünün çalıştıkları esnada farkları 180 derece faz farkı olarak ifade edilir. Bu birbirinin tam tersi olan iki ses dalgası belli bir zaman farkı ile birleşirlerse , üst üste binerler ve bu sayede hoparlörün hem ön hem de arka diyaframı en verimli şekilde kullanılmış olur.
İşte portlu kutular , hacimleri ve portları sayesinde bunu yaparlar ve kapalı kutuya göre ortalama 3 dB ( iki kat ) avantaj sağlarlar.
İlk bakışta çok avantajlı gibi görünen bu dizaynların ,her güzelin bir kusuru olduğu gibi birtakım kusurları da vardır . Portlu kutularda çalışan bas hoparlörler eğer bir subsonic filtre ile kullanılmazlarsa Fb aşağısında kontrolü kaybederler .Bunun yanısıra sinyal üzerinde gecikme yaptıkları için otomobilde sahneyi bozarlar.
Sonuçta yukarıdakiler bilindiği takdirde isteklerin karşılanacağı bir dizaynı seçmek çok ta zor olmayacaktır
d)Band-pass kutu
Band pass kutu dizaynları portlu kutu dizaynlar içerisinde en komplex yapıda olanlardır .Yapımı en zor olan bu dizayn ölçüm hatalarını da hiç affetmez .Bir takım avantajları yanısıra önemli bir takım dezavantajları da vardır.
Avantajları : Band pass kutular hem aşağıda hem de yukarıda kontrol sağlarlar , frekans aralığı içerisinde daha verimlidirler ve çoğu zaman bir low pass filtreye gereksinim duymazlar.
Dezavantajları : Komplex olmaları , port rezonansında istenmeyen sesin çıkması, band genişliği az olduğu için güçlü bir midbasa ihtiyaç duyması, çift portlu olan 6th order dizaynların sinyali çok geciktirmesi ve kutuların çok büyük olması.
BURADAN ÇIKARACAĞIMIZ SONUÇLAR;
1.Kişinin kendisine en uygun bass hoparlörünü satın almasıdır.
2.Satın aldığı bass hoparlörünü parametrelerine bağlı kalarak uygun bir kutuda kullanma zorunluluğudur.
Türkiye'ye gelen ürünlerin hepsi aynı kalitede olmasada aslında duyduğumuz sistemler arasındaki farklılığın temel kaynağı montaj kalitesidir.Eğer hoparlör parametreleri bilinmiyor veya yorumlanamıyorsa yapılacak en iyi hareket müzik sistemini yapmadan önce distribütörle temas kurup hoparlör için tavsiye ettiği kutu ölçülerini öğrenmektir.Bu sayede otomobil içerisindeki en büyük zevklerden biri olan kaliteli müzik hepimizin ulaşabileceği kolay bir hedef olacaktır.
NOT: Kutu ölçüleri vermememizin sebebi her marka ve modellerinin ayrı ayrı kutu ölçüleri olmasıdır.
Alıntıdır....
